Als je iets geheim wilt houden voor een kapper, kun je dat het beste opschrijven. Dit voorbeeld is illustratief voor onze doelgroep. Het zijn geen lezers. Ze lezen liever niet dan wel. Toch maken we wel leerboeken. Ook voor kappers. Dat doen we omdat leerlingen liever uit een boek leren dan online. Daarnaast heeft het meerdere didactische redenen. De clou daarbij is dat leren uit een boek andere mentale processen vraagt en oplevert, dan online leren. Paul Kirschner legt dat hier uitgebreid uit.

Teksten schrijven voor niet-lezers

We schrijven dus leerboeken voor leerlingen die niet graag lezen en lezen lastig vinden. Daarbij houden we rekening met wat er uit onderzoek bekend is over tekstbegrip. Daaruit komt bijvoorbeeld dat teksten met korte zinnen zonder verbindingswoorden, moeilijker te begrijpen zijn dan iets langere zinnen mét verbindingswoorden. Ik vind het belangrijk dat wat we doen zoveel mogelijk wetenschappelijk onderbouwd is. Daarom ben ik altijd geïnteresseerd in nieuwe onderzoeken op dit gebied. Op Twitter las ik over het promotieonderzoek van Suzanne Kleijn (UU), die een nieuwe leesbaarheidsformule ontwikkelde.

Leesbaarheidsformule

Het idee van de leesbaarheidsformule is dat er een aantal voorspellers zijn, die samen een indicatie geven van het niveau van een tekst. Deze voorspellers zijn verwerkt in een tool. Je kunt jouw tekst in de tool typen of kopiëren. De tool zet jouw tekst af tegen teksten van verschillende genres, van makkelijke tot moeilijke teksten. Het markeert ook de woorden en zinnen die een probleem vormen voor de leesbaarheid. Handig omdat je zo met één druk op de knop weet welke aanpassingen je kunt doen. Er staat hier heel bewust ‘kunt doen’, omdat het wel belangrijk is om kritisch te blijven. Het werkt bijvoorbeeld lang niet altijd om alleen maar korte zinnen te schrijven of passieve constructies te vermijden.  Zie de tool dus als een hulpmiddel en blijf je eigen gezonde verstand gebruiken.

5 voorspellers

De 5 voorspellers die in de leesbaarheidsformule verwerkt zijn:

1. Woordfrequentie

   Hoe vaker een woord voorkomt in het dagelijks taalgebruik, hoe beter.

2. Concreetheid van woorden

   Hoe concreter de woorden, hoe beter.

3. Informatie per deelzin

   Hoe minder informatie per deelzin, hoe beter.

4. Afstand tussen grammaticale eenheden

   Hoe korter de afstand, hoe beter – dus geen tangconstructies.

5. Voorkomen van bijvoeglijk gebruikte voltooid deelwoorden

   Denk aan woorden als ‘overeengekomen niveaus’: hoe minder, hoe beter.

Opvallend is dat het gebruik van verbindingswoorden hier niet tussen staat. Dat komt omdat deze factor niet sterk genoeg was. Dit betekent niet dat eerdere onderzoeken in de prullenbak kunnen, maar wel dat andere factoren belangrijker blijken te zijn. Wat dat betreft geeft dit nieuwe onderzoek mij dus weer andere inzichten.

Toepassen van leesbaarheidsformule

Of de tool er al is of nog komt, is voor mij op basis van het artikel niet helemaal duidelijk. Het lijkt me zeker de moeite waard om hem te gaan uitproberen. Zelf gebruik ik soms de leesniveau-tool van Accessibility, het expertisecentrum voor de toegankelijkheid van ICT. Deze scant korte teksten en geeft een indicatie van het niveau van de tekst.  Ik denk dat je als ontwikkelaar meer hebt aan de tool bij de leesbaarheidsformule, omdat die uitgebreider is en handvatten biedt voor het verbeteren van de tekst. De tool van Accessibility doet niet meer dan het vaststellen van het niveau. Los van de tool vind ik het lijstje met de 5 voorspellers ook al heel handig. Het zet net weer even op scherp waar je een tekst op beoordeelt en wat de mogelijkheden zijn om hem te verbeteren.

Gebruikte links

• Nieuwe leesbaarheidsformule voor begrijpelijke teksten