Programmatisch toetsen is dé aanpak voor wie robuuste en valide beslissingen wil nemen over studentprestaties. Maar hoe ontwerp je een toetsprogramma dat zowel het leerproces ondersteunt als de gewenste doelen behaalt? Het antwoord ligt in backward design: starten bij het einddoel en van daaruit terugwerken. Dit blog legt uit hoe je dit in acht overzichtelijke stappen kunt doen.

Backward design

Bij programmatisch toetsen draait alles om het verzamelen van relevante datapunten, kleine brokjes informatie over een student. Denk aan reflecties, beroepsopdrachten of feedback van stagebegeleiders. Deze datapunten worden geaggregeerd (samengevoegd) om beslissingen te nemen, bijvoorbeeld over het behalen van een competentie of de geschiktheid voor een stage. Het succes van deze aanpak staat of valt met een goed ontworpen toetsprogramma.

De sleutel ligt in backward design: je begint met het einddoel. Welke leeropbrengsten wil je bereiken? Zijn dat beroepscompetenties, generieke vaardigheden of beide? Zodra dat helder is, volg je deze acht stappen:

1. Bepaal de leeropbrengsten: Stel vast welke competenties of resultaten centraal staan.
2. Kies het aggregatieniveau: Neem beslissingen op een praktisch niveau, bijvoorbeeld per competentie, zodat zwakke onderdelen niet worden gecompenseerd door sterke.
3. Plan beslismomenten: Spreid belangrijke beslissingen uit over de opleiding, zoals een halfjaarlijks beoordelingsmoment.
4. Bepaal de inhoud per moment: Definieer welke competenties op welk moment worden beoordeeld.
5. Ontwikkel beslisregels: Zorg dat duidelijk is wanneer een student slaagt, bijvoorbeeld door rubrics te gebruiken.
6. Verzamel relevante datapunten: Combineer verplichte opdrachten met ruimte voor eigen keuzes van studenten.
7. Voeg aanvullende informatie toe: Geef studenten ruimte om context en perspectieven toe te voegen aan hun datapunten.
8. Beoordeel consistent: Gebruik portfoliobeoordeling en gezamenlijke evaluatiemomenten om betrouwbare beslissingen te nemen.

De kracht van dit proces zit in flexibiliteit en maatwerk. Een opleiding kan bijvoorbeeld in de eerste jaren op een globaal niveau beoordelen, terwijl in de laatste fase van de studie meer detail wordt gevraagd. Dit voorkomt overbelasting en zorgt ervoor dat de focus ligt op de lange leerlijnen.

What’s in it for you?

Backward design geeft richting en structuur aan programmatisch toetsen. Door helder te definiëren wat je wilt bereiken en welke informatie daarvoor nodig is, maak je niet alleen valide beslissingen, maar ondersteun je ook het leerproces van studenten.

Een goed ontworpen datapuntenprogramma biedt overzicht, maakt het beoordelingsproces betrouwbaarder en verhoogt de betrokkenheid van studenten. Het is geen eenvoudige klus, maar met de acht stappen uit dit blog heb je een praktische routekaart in handen. Begin klein, blijf evalueren en maak toetsen een integraal onderdeel van leren!

---

Bronvermelding
De informatie in dit blog is gebaseerd op het artikel “Backward Design bij programmatisch toetsen” van Irene Biemond en Liesbeth Baartman, gepubliceerd in Examens, mei 2021.