AI-tools zoals ChatGPT helpen studenten om sneller en beter te presteren. Uit recent onderzoek blijkt dat studenten met AI-ondersteuning hogere cijfers halen dan hun medestudenten. Maar er zit een keerzijde aan: ze denken minder kritisch na over hun eigen werk. Dit fenomeen heet metacognitieve luiheid. En als we niet oppassen, kan AI ons onderwijs oppervlakkiger maken in plaats van beter.

AI maakt presteren makkelijker, maar leren niet vanzelf beter

In een experiment kregen universiteitsstudenten een schrijfopdracht en verschillende vormen van ondersteuning:

• ChatGPT;
• een menselijke expert;
• een checklist;
• of helemaal geen hulp.

Studenten die AI gebruikten, behaalden de hoogste scores. Zelfs hoger dan studenten die door een expert werden begeleid. De reden? AI gaf directe feedback op basis van beoordelingscriteria, waardoor studenten hun werk efficiënt konden verbeteren. Een enorme tijdsbesparing, met betere resultaten.

Maar was er ook sprake van beter leren? Nee. Studenten hadden niet méér kennis opgedaan, ze wisten vooral beter hoe ze hun essay moesten optimaliseren voor de toets.

Metacognitieve luiheid: als AI het denkwerk overneemt

Een van de opvallendste bevindingen uit het onderzoek is dat AI-gebruik leidde tot minder kritisch nadenken. Studenten reflecteerden minder op hun eigen werk en vertrouwden op AI om de verbeterpunten aan te wijzen. Dit wordt metacognitieve luiheid genoemd: het verschijnsel dat we minder nadenken over ons leerproces omdat een hulpmiddel dat voor ons doet.

Dit is niet per se nieuw. De komst van rekenmachines verminderde onze vaardigheid in hoofdrekenen, maar maakte wel complexere berekeningen toegankelijk. De vraag is: wat verliezen we als AI ook het denkwerk over teksten, argumentatie en analyse overneemt?

Hoe voorkom je metacognitieve luiheid?

AI is niet de oorzaak van oppervlakkig leren, maar het kan dat effect wel versterken. Als het onderwijs zich vooral richt op toetsresultaten, dan helpt AI studenten om daar optimaal op in te spelen. Maar als we willen dat studenten écht leren—kritisch nadenken, zelfregulatie ontwikkelen en informatie diep verwerken—dan moeten we AI bewust en doordacht inzetten.

Onderzoekers adviseren docenten om:

• Bewust te kiezen welke taken AI-ondersteuning krijgen. Laat AI niet het hele denkproces overnemen.
• Zelfregulatie en autonomie te blijven stimuleren. Studenten moeten zelf blijven nadenken en reflecteren.
• Goede begeleiding (‘scaffolding’) te bieden. AI kan helpen, maar mag geen vervanging zijn voor actieve leerstrategieën.

Waarom dit belangrijk is?

Presteren is niet hetzelfde als leren. AI maakt het makkelijker om een goed cijfer te halen, maar als dat ten koste gaat van kritisch denken en zelfreflectie, verliezen we als onderwijs iets fundamenteels. Het is dus geen kwestie van AI omarmen of verbieden, maar van bewuste keuzes maken. Hoe zorgen we ervoor dat AI ons niet lui maakt, maar juist slimmer?

---

Bronvermelding
Zhou, Z., Pan, Y., Yang, X., & Liao, J. (2024). Beware of metacognitive laziness: Effects of generative artificial intelligence on learning motivation, processes, and performance. British Journal of Educational Technology. https://bera-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/bjet.13544